Doskonały artykuł pani Dominiki Klary z poprzedniego 22. numeru „Przeglądu Praskiego” o inicjatywach teatralnych naszej dzielnicy zachęcił mnie do wspomnień. Pani Dominika opisuje powstawanie coraz to nowych placówek kulturalnych. Jednak warto wspomnieć tych, które niegdyś znakomicie się zapowiadały i szybko gasły.
Warto wspomnieć teatr Academia pana prof. Romana Woźniaka przy ul. 11 Listopada albo teatr Remus, ulubiony przez najmłodszych obywateli. Lista byłaby długa, gdyby wymienić przeróżne stowarzyszenia teatralne, kluboteatry, np. Fabryka Trzciny, i wiele innych inicjatyw, niestety już zapomnianych. Temat rzeka!
Trzeba by wspomnieć o pierwszych powojennych teatrach, zaczynając od działającego od 1944 r. teatru Syrena w dawnym kinie Era przy ul. Inżynierskiej, w lokalach teatralnych w fabryce Szpotańskiego przy ul. Gocławskiej i niedaleko w fabryce słodyczy Wedla na Grochowie. Najdłużej, bo niemal pół wieku, utrzymał się teatr przy ul. Szwedzkiej. Wykorzystano resztki zabudowań dawnej Zbrojowni nr 2 w obrębie ulic Stalowej i Szwedzkiej. Wykorzystano dawną salę nowo teatralną na ok. 400 miejsc. Wydawało się wówczas, że aktorzy nareszcie znaleźli dogodne dla pracy miejsce. Jednak czasy nie były łatwe. Zmieniały się dyrekcje, władze kulturalne i inne nieprzewidywalne sytuacje.
Obiekt przy ul. Szwedzkiej przejęły Miejskie Teatry Dramatyczne i po niezbędnych remontach w dniu 25 września 1945 r. odbyło się pierwsze przedstawienie – premiera sztuki „Wesoły młyn” zrealizowana przez aktorów teatru Sfinks (niegdyś zlokalizowanego przy ul. Marszałkowskiej). Było to przedstawienie rewiowo-komediowe, co należało do specyfiki tego teatru. Sześć tygodni później przy ul. Szwedzkiej powstaje scena teatru Comoedia (przeniesiona z ul. Karowej, jej dawnej siedziby), 3 października 1945 r. wystawiono sztukę „Królowa przedmieścia” Konstantego Krumlowskiego w inscenizacji Leona Schillera. Rolę tytułową powierzono Marii Żabczyńskiej. Wydarzenie kulturalne dużego formatu. Teraz następuje przerwa na niezbędną przebudowę obiektu. Trwa to wszystko aż do 17 maja 1947 r. Praski teatr Comoedia rozpoczyna nowy okres swej działalności pod dyrekcją najpierw Eugeniusza Poredy, później Jana Mrozińskiego. W ciągu następnych lat następują zmiany organizacyjne. Od stycznia 1949 r. przy ul. Szwedzkiej 2/4 powstaje Teatr Ludowy, a w styczniu 1956 r. powstaje Scena Objazdowa Ziemi Mazowieckiej Państwowego Teatru Ludowego. Dają spektakl „Pieją koguty”. Musiało to być coś porywającego, bo sztukę wystawiano sto razy! Potem gubi się nazwa „Ludowy” i pozostaje Teatr Ziemi Mazowieckiej. Znawcy podkreślają duże osiągnięcia zespołu tego teatru. Objeżdżał Mazowsze, dając ok. 5 tys. spektakli i ok. 60 premier w ok. 100 miejscowościach. Jak wynika z dostępnych materiałów, zespół tego teatru w latach 1978–1990 kontynuował działalność pod ponownie zmienioną nazwa jako Teatr Popularny. Na tym nie koniec. W kwietniu 1990 r. powstaje teatr Szwedzka 2/4. Pod tą nazwą pracuje do maja 1994 r. W tymże roku kończy się żywot teatru. Aktorzy zostają przeniesieni do Teatru Rozmaitości przy ul. Marszałkowskiej 8. Na Pradze pozostaje wrak zabudowań. Po paru latach obiekt sprzedano (lub wydzierżawiono stowarzyszeniu religijnemu). I na tym można by zakończyć historię bardzo skrótowo potraktowaną.
Koniecznie trzeba podać jeszcze kilka faktów z działalności teatru przy Szwedzkiej. Odnotować trzeba liczbę 33 aktorek i 41 aktorów, którzy pracowali w latach 1956–1978 w Teatrze Ziemi Mazowieckiej pod dyrekcją kolejnych trzech dyrektorów . Nie dam rady wymienić zarówno wszystkich nazwisk wybitnych twórców sceny polskiej, jak i wystawianych sztuk. Bardzo nowatorskich, nieraz i ambitnych. Jednak to pole do popisu dla znawców i miłośników teatru.
Paweł Elsztein
Na zdjęciu nieczynny teatr przy ul. Szwedzkiej 2/4 Foto © P. Elsztein z 1996 r.
