W niedziele rozpocznie się pierwszy spacer szlakiem kapliczek warszawskiej Pragi, podczas którego poznamy historie odwiedzanych kapliczek, ale też ludzi i kamienic, którym zawdzięczają swoje istnienie. Cykl rozpocznie Nowa Praga. Organizatorem spacerów jest stowarzyszenie Kocham Pragę.
- Spacer wyruszy z ul. Wileńskiej 3 i zajmie ok. 2 godziny.
- Wydarzenie jest bezpłatne i nie wymaga zapisów.
- Kolejne spacery odbędą się w niedziele – 17 i 24 września. Zanurzymy się wtedy w świat kapliczek Starej Pragi, Szmulowizny i Michałowa.
Osoby znające Pragę mogą się już domyślić po adresie Wileńska 3, że będziemy zaglądać na zamknięte podwórka, często od dłuższego czasu niedostępne.
Praga jest znana z podwórkowych i ulicznych kapliczek, których występowanie jest tu największe w całej Warszawie. Tradycja stawiania kapliczek w tkance miejskiej jest tu długa i silnie zakorzeniona.
Kapliczki były na Pradze umieszczane nie tylko na podwórkach lub ulicach okalających budynki, ale nawet wewnątrz klatek schodowych – na korytarzach i schodach. Mimo kruchej i pozornie tymczasowej formy, na Pradze przetrwało do dziś ponad 120 takich obiektów, których wiek w większości waha się w granicach od ponad 80 do 100 lat.
Zwyczaj stawiania krzyży i figur świętych przy był dobrze znany w stolicy. Wyjątkowość obecnej sytuacji na Pradze, przejawiająca się tak znaczną liczbą kapliczek posadowionych niemal w każdym podwórku, ma swoje tragiczne źródło. Przetrwały one bowiem nie tylko dzięki staraniom mieszkańców i ich poczuciu ochrony, jakiej domy i ludzie doświadczali za sprawą zlokalizowanych tu kapliczek, ale przede wszystkim dlatego, że zabudowa Pragi ucierpiała w czasie II wojny światowej zdecydowanie mniej niż lewobrzeżna Warszawa. Dodatkowo władze komunistyczne pozostawiły te miejsca same sobie, bez nakładów na ich odbudowę.
Często nie jest już znana pierwotna przesłanka ufundowania konkretnej kapliczki. A trzeba pamiętać, że obiekty te powstawały w szczególnie trudnych chwilach, jakie doświadczały mieszkańców tej części miasta, poczynając od rzezi Pragi dokonanej przez wojska Suworowa w 1794 r. Nośnikiem pamięci o tamtych wydarzeniach są dziś metalowe krzyże.
Wojenne tradycje warszawskiej Pragi
Znaczna część praskich kapliczek pochodzi z okresu I wojny światowej, co związane jest przede wszystkim z chęcią dziękczynienia za odzyskaną niepodległość. Przykład stanowi figura Matki Boskiej Loretańskiej przy ul. Ratuszowej. Przyczyn rosnącej liczby kapliczek w 20-leciu międzywojennym upatruje się w tradycji nabożeństw majowych. Jednak najwięcej obecnego zasobu tego rodzaju obiektów datowanych jest na czas II wojny światowej, zwłaszcza okres od lata 1943 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego.
To w czasie wojny kapliczki na dobre wpisały się w zamknięte przestrzenie podwórek studni, co odróżniało je od zlokalizowanych w otwartej przestrzeni wcześniej powstałych obiektów. Często też obok kapliczki lub na jej bazie budowano ołtarzyki. Miejsca te były świadkiem wojennych mszy świętych, ślubów i pogrzebów.
Tradycja była kontynuowana po wojnie w trudnych czasach komunistycznych. W efekcie do dziś w licznych podwórkach znajdują się wolnostojące figury Maryi, Matki Boskiej z Dzieciątkiem czy Chrystusa stojące na cokołach, czy posadowione w murowanych niszach lub drewnianych skrzynkach. Często spotykane są też murowane kapliczki przy ścianach kamienic. Znajdujemy także drewniane skrzynki z figurami lub zdjęciami w podwórzach lub w bramach.
Kapliczki są przykładem materialnego dziedzictwa Pragi
Możemy mówić nie tylko o znaczącej skali występowania kapliczek na terenie Pragi, ale i o ogromnej różnorodności ich form, na co miały wpływ nie tylko wizje artystyczne, ale i stopień zamożności mieszkańców danej kamienicy.
Nie ulega wątpliwości, iż kapliczki stanowią współcześnie jeden z najbardziej wyrazistych przykładów materialnego dziedzictwa kulturowego Pragi. Jednocześnie jednak troska o ich zachowanie w przeważającej części jest domeną najstarszych i mniej zamożnych mieszkańców dzielnicy. To powoduje, że kapliczki ulegają zniszczeniu w równym stopniu, co kamienice, przy których powstały.
Od pewnego czasu obserwowany jest wzrost zainteresowania tymi miejscami ze strony turystów i młodszych, napływowych mieszkańców. Presja z ich strony powoduje, iż deweloperzy budujący przy takich posesjach starają się zachować kapliczki, odnawiając je i ponownie ustawiając, jeśli nie w pierwotnym miejscu, to w jego bliskości. Jednak znane są także przypadki trwałego usuwania tych obiektów z uwagi na brak świadomości ich wartości kulturowej i społecznej.
Jednak mimo pozytywnych przykładów, liczba praskich kapliczek maleje z roku na rok. Przyczyną jest ich ogólny zły stan lub konieczność wyłączenia z użytkowania całych kamienic, czekających na remont lub wyburzenie. O takich miejscach wciąż żywa jest pamięć, czasami są zachowane zdjęcia, ale samych obiektów już pod znanymi wcześniej adresami nie ma.
Do dziś kapliczki są ważne dla wielu mieszkańców i miłośników Pragi. Dlatego tak ważna jest każda inicjatywa, której celem jest ocalenie tak cennego praskiego dziedzictwa.
Spacery szlakiem praskich kapliczek stanowią cześć większego projektu, którego zadaniem jest zidentyfikowanie, zinwentaryzowanie i udokumentowanie ulicznych i podwórkowych kapliczek, a następnie spopularyzowanie pozyskanej wiedzy na ich temat, jako przejawów materialnego dziedzictwa kulturowego Pragi. Realizacja zadania ma doprowadzić do jak najlepszego rozpoznania, utrwalenia i zachowania dla przyszłych pokoleń społecznej tradycji wznoszenia tego rodzaju obiektów małej architektury, jako nośnika lokalnej tożsamości i kultury.
– Bardzo ważne jest podkreślenie faktu, iż kapliczki zawsze powstawały jako przejaw inicjatyw oddolnych, społecznych i sąsiedzkich, integrujących lokalne społeczności wokół wspólnych wartości kulturowych. Dlatego i obecne nasze zadanie będzie realizowane jako inicjatywa o charakterze społecznym, której celem jest pobudzenie oddolnego zaangażowania w zachowanie dziedzictwa kapliczek, ich bogactwa i różnorodności – podkreśla Jacek Wachowicz, prezes Stowarzyszenia Kocham Pragę, będącego organizatorem projektu. – W konsekwencji utrwalona zostanie pamięć o tych obiektach i osobach, które przyczyniły się do ich powstania i zachowania, a także pobudzone zainteresowanie ze strony nowych mieszkańców i turystów, prowadzące – poprzez wzrost świadomości – do wzbudzenia potrzeby dalszego otaczania opieką tych wyjątkowych miejsc – mówi Wachowicz.
Przegląd Praski jest patronem medialnym projektu.
Projekt uzyskał dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wspólnie dla dziedzictwa.
