Zaburzenia integracji sensorycznej u najmłodszych

Przez pierwszych siedem lat życia dzieci uczą się odbierania wszystkimi zmysłami bodźców pochodzących ze swojego ciała oraz otoczenia. Każda wykonywane przez nie działanie jak pierwszy kontakt z rodzicami tuż po porodzie, spacer bądź zabawa dostarcza im informacji, które w przyszłości wpłyną na ich umiejętności uczenia się, a także funkcjonowania w grupie rówieśników w szkole.

Integracją sensoryczną nazywamy zdolność rozumienia i porządkowania informacji docierających do nas poprzez zmysły. Jej prawidłowe działanie ma ogromny wpływ na rozwój poznającego świat dziecka. Dzięki tej umiejętności dziecko rozumie, jak działa świat, i swobodnie w nim funkcjonuje.

Inaczej mówiąc, dzięki integracji sensorycznej dziecko adekwatnie odbiera różne wrażenia – np. dźwięki, obrazy, odległości i zapachy, oraz właściwie je interpretuje. To z kolei pozwala mu bez poczucia dyskomfortu funkcjonować w codziennych sytuacjach życiowych – takich jak aktywność fizyczna. jedzenie, ubieranie się.

Proces tworzenia się integracji sensorycznej rozpoczyna się już u noworodka i trwa do około 7. roku życia. Czasem jednak ten proces nie przebiega płynnie. O zaburzeniach integracji sensorycznej mówi się wówczas, gdy proces rozwoju dziecka nie przebiega prawidłowo. W rezultacie bodźce odbierane są nieprawidłowo, niektóre są zbyt intensywne, a inne – choć powinny wywoływać pewną reakcję – zdają się w ogóle nie wpływać na dziecko.

Najbardziej podstawowe, główne objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci:

• nadmierna albo zbyt mała wrażliwość na bodźce sensoryczne (w pierwszym przypadku dziecko może reagować płaczem na hałas, unikać określonych rodzajów jedzenia, ubrań, nie lubi mycia włosów; w drugim – nie zwraca uwagi na zimno czy ból, uderza zabawkami o swoje ciało);
• niewłaściwy poziom uwagi (dziecko nie potrafi skupić się dłużej na jednej czynności, łatwo się rozprasza);
• obniżony poziom koordynacji ruchowej (maluch ma słabą równowagę, często się potyka, przewraca, ma trudności z rzucaniem i łapaniem piłki, może mieć kłopoty z rysowaniem, używaniem nożyczek, ubieraniem się);
• opóźniony rozwój mowy;
• nieprawidłowy poziom aktywności ruchowej (dziecko jest nadruchliwe – stale biega, kręci się, albo przeciwnie – niechętnie podejmuje zdania ruchowe, szybko się męczy);
• trudności w zachowaniu (dziecko może mieć problem z przystosowaniem się do nowej sytuacji, reaguje agresywnie lub wycofuje się).

Oczywiście są to jedynie przykładowe objawy zaburzeń sensorycznych. Jest ich bardzo dużo i często mogą być mylone z innymi schorzeniami. Dziecko, które motorycznie rozwija się prawidłowo, może borykać się np. z problemami z zakresu modulacji czy przetwarzania sensorycznego np. obcinania paznokci, niechęć do mycia głowy czy nietolerowanie niektórych konsystencji pokarmu, przez co możemy odnieść wrażenie, że każde dziecko w dzisiejszych czasach cierpi na zaburzenie integracji sensorycznej.

Dlatego należy podkreślić, że nie ma czegoś takiego, jak idealna integracja sensoryczna. Są osoby, które integrują bodźce w stopniu bardzo dobrym, inne natomiast w stopniu przeciętnym lub bardzo słabo.

Powtarzanie się u dziecka pewnych nietypowych zachowań, bądź problemy w zakresie odbierania i przetwarzania bodźców powinno być zawsze sygnałem alarmowym dla rodziców. Wtedy należy udać się do doświadczonego terapeuty integracji sensorycznej, który – posługując się specjalistycznymi testami oraz obserwując dziecko podczas zabawy – oceni stopień zaburzeń. Zadaniem terapeutów integracji sensorycznej jest dokładne określenie trudności, z jakimi boryka się dziecko, a następnie zmiana jego sposobu odbierania i przetwarzania bodźców.

Warto podkreślić, że terapia SI polega przede wszystkim na zabawie – to konieczne, aby dzieci chętnie współpracowały i szybko pokonywały kolejne problemy. Zajęcia nie są wyczerpujące (odbywają się 1-2 razy w tygodniu i zazwyczaj trwają około 45 minut) i odbywają się w atrakcyjnej dla dziecka, przyjaznej sali.
Oczywiście czasem zaburzenia integracji sensorycznej są skorelowane z innymi problemami w działaniu układu nerwowego, wtedy dziecko wymaga opieki innych specjalistów w celu prowadzenia terapii.

Terapia SI: propozycje zabaw w domu

Należy pamiętać, że wiele czynności terapeutycznych można powtarzać z dzieckiem w domu jako forma zabawy. Oto przykładowe zabawy i ćwiczenia

• Tor przeszkód – Można użyć do tego krzeseł, stolika, koca. Dziecko może przeturlać się po kocu, następnie pełzać pod krzesłem, potem wdrapać się np. na kanapę lub łóżko.
• Chodzenie po linie – naklej taśmę na podłodze w linii prostej i niech dziecko po niej chodzi Można dodać dziecku woreczek lub jakiś lekki przedmiot na głowę, aby z nim przeszło na drugi koniec linii.
• Zabawa w kąpieli – należy zachęcać dziecko do używania podczas kąpieli różnych rodzajów gąbek, mydeł i ręczników, do wanny z wodą można wsypać produkty sypkie np. kaszę, ryż
• Ścieżka sensoryczna – Na domowej terapii nie może zabraknąć zabawy w chodzenie boso po woreczkach wypełnionych różną zawartością – grochem, ryżem czy fasolą. To świetne, sensoryczne ćwiczenie, które znakomicie wspiera zarówno układ dotyku, jak i ruchu
• Gniotek – do balonika wystarczy nasypać mąki ziemniaczanej i ozdobić balon.
  Machanie i odbijanie – zachęcaj dziecko do zabawy rakietą tenisową, do badmintona itp.;
• Siłowanie –wystarczy usiąść na podłodze i powiedzieć dziecku „Spotkałeś na swojej drodze ogromny kamień, spróbuj go przepchnąć”
• „Taczki” – dziecko opiera dłonie o podłogę, a ty chwytasz je za uda i prowadzisz niczym taczkę;
• Turlanie – turlajcie się razem na kocyku bądź trawiastej górce;
• Burrito – świetna zabawa i wsparcie układu ruchu. Dziecko trzeba położyć na dużym kocu, a następnie owinąć kocem ciało (oczywiście oprócz głowy).
• „Bitwa na poduszki” – rzucanie się poduszkami. Można zrobić tunel z poduszek a dziecko próbuje się przez niego przecisnąć i przejść;
• „Posąg” – dziecko jest nieruchome a druga osoba próbuje go przepchnąć (popychanie pleców, za ramiona, biodra)

Aby wychwycić jakiekolwiek nieprawidłowości w rozwoju integracji sensorycznej u Twojego dziecka bacznie obserwuj jego rozwój ruchowy, aktywność, uwagę, rozwój mowy oraz reakcje na bodźce jego otaczające tj. zabawki, faktury ubrań, jedzenie, muzyka etc.

W razie wątpliwości zgłoś się do prywatnego ośrodka diagnostycznego lub do poradni psychologiczno–pedagogicznej. Czas ma tutaj ogromne znaczenie ze względu na fakt, iż wcześnie podjęta terapia integracji sensorycznej umożliwia zapobiegnięcie wielu problemom związanym z nauką, relacjami społecznymi, koncentracją czy mową u dzieci.

Ewa Dylewska
Autorka jest nauczycielką edukacji przedszkolnej w Przedszkolu nr 169 w Warszawie oraz nauczycielka języka angielskiego w Przedszkolu nr 217 w Warszawie.